HEE JAY NAHROON NINDA JOON
سوچئين تُون متان... شيخ اياز، پنهنجي ڪتاب ’ڪونجون ڪرڪن روههَ تي‘ جي مُهاڳ جي هنن سٽن سان شروعات ڪئي آهي: ”اصل شہود و شاہد و مشہود ایک ہے، حیران ہوں پھر مشاہدہ ہے کس حساب میں۔“ (غالب) حيرت جو اِهو احساس آهي، جو، وحدت الوجود جي نظرئي جو بنياد آهي. جتي به تصوف، هڪ عوامي تحريڪ جو روپ ورتو آهي، اُتي اُهو پنهنجي خاص ماحول ۽ مذهبي روايتن کان مٿي اُڀريو آهي ۽ هڪ ئي شڪل ۾ نظر اچي ٿو ۽ اُن ۾ اختلاف بدران هڪجهڙائي ۽ ايڪتا ملي ٿي.“ شيخ اياز، تصوف تي انگريزي، فارسي ۽ اردوءَ ۾ ڪيترائي ڪتاب پڙهيا هُئا. هن تصوف توڙي سَريت پسندي (Mysticism) جو وسيع مطالعو ڪيو هو، ’جيڪا نفس جي گھراين مان اُڀري، مشاهدو ۽ ڪشف ڪوٺجي ٿي.‘ اُن لاءِ هن ويدانت، ٻڌمت، جين مت، تائومت، زردشتي مذهب ۽ اُن جي شاخن: مانيزم ۽ مزد هڪ ازم، آمريڪي، آفريڪي ۽ يوناني. سَريت پسندي (Mysticism) ۽ اسلامي تصوف بابت جيترو اڀياس ڪيو هو، اوترو شايد ئي دنيا جي ڪنهن شاعر يا فلاسافر ڪيو هُجي. اياز جي پختي راءِ آهي ته ’اسلامي تصوف تي يوناني ۽ هندي سريت پسنديءَ (Mysticim) جو گهرو اثر آهي.‘ صوفين، ويدانتين ۽ سريت پسندن وٽ اُن جي اظهار جون وَن وَن واٽون
